the thirty seventh letter of the alphabet, the eighth of the vowels. It was introduced in the Armenian alphabet towards the end of the XIIth century to facilitate or distinguish the two different pronunciations of the syllable աւ, which is generally pronounced "av" when followed by a vowel, as աւետարան;
on the contrary, when followed by a consonant, it is pronounced like the English "o", as աւգնեմ, աւրհնեմ, աւրէնք.
Նշանագիր նոր, հնարեցաւ յետ ժբ դարու առ ի դիւրութիւն՝ փոխանակ երկբարբառ գրութեանս աւ, ի փոխ առեալ ի յունէ եւ ի լատինէ. o. որ կոչի ըստ յն. օ՛ միքրօն. այսինքն փոքրիկ կամ սուղ. զի է որպէսօ, փակ եւ բոլորեալ՝ առ առաւել արձակ հնչիւն բացմամբ շրթանց. իսկ մեծ օ, կամ օ՛ մէկա ՝ յունաց, այսինքն երկայն ամանակաւ . ω , է եւ ձեւով նման երկուց տառից . αυ կամ կրկին οο տառից։ Արդ օ փոքրիկ ըստ յունաց՝ միշտ վերածի ի մերս. ո, եւ աւ ՝ որպէս օ. զոր օրինակ՝ յն. πόλις. բօ՛լիս լինի ի մեզ պոլիս, կամ պաւլիս. πέτρος , բէ՛դրոս, պետրոս. ὁνία , օնիա, ոնիա կամ աւնիա. ὅφνι , օֆնի, ոփնի. σοφία , ὁρθοί , սօֆի՛ա, օրթի՛, սոֆիա՝ որթի, կամ սաւֆիա աւթի. κρόνος , գռօ՛նօս, կռոնոս կամ կրաւնոս. եւ այլն։ Իսկ մեծ օ. կամ ω յունաց փոխադրի ի մեզ ով. զոր օրինակ՛ ἱωσήφ, πλάτων, ἱώτα , յովսէփ, պղատովն, յովտ. եւ այլն։
Այլ քանզի կրկնաձայն եւ հոմաձայն է մեզ աւ, զի նախ քան զայլ ձայնաւոր՝ կամ ի վախճան բառից թաւ հնչէ որպէս մօտ ի ավ, զոր օրինակ աւագ, աւազան, աւետիք, աւիշկ, հարաւ, ցաւ. եւ այլն. առ ի գիտել՝ թէ եբր գրի իբր օ՛, սկսան ոմաք ի վերայ տառիս աւ ՝ դնել զյունական ω , օ՛մեկա. Վասն զի տեսին առ հինս եդեալ զայն երբեմն ի վերայ վանկիս ով, ի նշանակ՝ թէ այն վանկ ըստ յունաց գրի տառիւս . ω , օ՛մէկա։ Այլ ելին եւ անհմուտ գրիչք, որ կարծելով թէ ձեւդ օ, յամենայնի լնու զտեղի տառիցս աւ, փոխանակ գրելոյ՝ Դաւիթ, զաւակ, ցաւ, եւ այլն. Գրեցին՝ Դօիթ, զօակ, ցօ, եւ այլն. որպէս համառոտագրութիւն։
Բայց իմաստունք անգամ ստէպ վարանէին եւ ցարդ եւս վարանին, թէ ուր դնի ըստ հին գրչութեան, Աւնան, Սաւսան, Սաւսակիմ, Լաւոդէ, եւ այլն, արդեօք իբր աու՞ վերծանելի իցէ, եթէ իբր օ՛. զոր դիւրին է որոշեալ՝ հայելով յայլ լեզուս. զի հիշելի է ըստ նոցա, անուան, սօսան, սուսակիմ, լօոդէ, եւ այլն։ Որպէս եւ վիպակ սովորութեամբ գրեալքն կամ իբր ռամկօրէն հիշեաւ արտաբերեալքն՝ օգոստոս, աւրեղիոս, պաւղոս եւ այլն։ Եւ չեն ինչ զարմանք. զի եւ իտալացիք՝ որոց լեզուն է ռամկականն լատինականի, ասեն օ՛ռօ, կօտէ՛րէ, բա՛օլո կամ բօ՛լօ, ուտիռէ կամ օտի՛ռէ. փոխանակ լատին ձայնիցս՝ աւռում, կաւտէ՛րէ, բաւլուս, աւտի՛րէ, եւ այլն։
Ի յայտնութիւն իրացս գիտեա՛, զի եւ եբրայեցիք գրեն աւր, աւհ, ատւն, էզւպ, ելւն, եագւպ. եւ ընթեռնուն, օր (լոյս), օ՛հ, ատօն, եզօպ, էլօն, եագուպ. Թուրք զբառսդ օտուն ... գրեն՝ աւտն կամ աւտւն ...
Ուր ի յն. Քեր. թրակ. գրի յունարէն.
Ձայնաւորք են եօթն. α, ε, η, ι, ο, υ, οι . ի հայումս եդեալ են նախնիք մեր.
Ձայնաւորք են ութ. ա՛, ե՛, է՛, ը՛, ի, ո, ւ, ով. այլ ի յետին օրինակս փոխանակ վերջնոյն դնի օ՛։
Իսկ Մագիստրոս եւ Երզնկացին ի մեկնութեան քեր.
Բուն երկբարբառք ըստ հայումս են, եւ (իբր իէ՛ ), աւ, ու, այ, ո՛յ ։
Յորոց յայտ է, թէ սուրբն մեսրոպ որպէս ոչ յօրինաց զտառ ինչ նման լատինականին u, այլ նոյնպէս հնչել ուսոյց զվանկդ ու՛, հանգէտ յունաց՝ որք գրեն ου . ըստ նմին ոչ յաւել զտառն օ՛, այլ ուսոյց ըստ տեղւոյն գրել փոխանակ այնր աւ, կամ ւ. հանգոյն այլոց արեւելեաց համօրէն. որպէս եւ գաղղիացիք գրեն au, եւ վերծանեն օ՛։
Սովիմբ լուծանի եւ այն տարակոյս, թէ զիա՛րդ ի հին մատեանս անխտիր գրին ամենայն հոլովք ներկայ ընդունելութեանց՝ ող, կամ աւղ. սիրող, ի, աց. սիրաւղ, ի. սիրաւղք, ղաց, եւ այլն. ուստի եղեւ առ մեօք ոմանց միշտ գրել օղ, եւ ոմանց միշտ ող. այլ ըստ կանոնի երեւի գրել յուղղականն օղ, եւ ի հոլովականն ող. քանզի եւ ի յն. ուղղականն է . -ων , հոլովականն է -οντος, -οντα, -ωντες, -οντων եւ այլն. վասն զի ω , է երկար, եւ ο , սուղ. որպէս եւ ի մեզ օ կամ աւ է երկար, եւ ո ՝ սուղ։
Յայտ է ի վախճանի, զի որք սկսանն նախ քան զաւուրս իսկ լամբրոնացւոյն գրել օ՛, իբր աւ, ոչ մուծին նոր հնչիւն, այլ նոր նշանադիր համառօտեալ. գիտելով՝ թէ ամենայն ժողովուրդն գիտէ զնշանակութիւն բառիցս՝ օր, օրհնութիւն, օգնել. հօր, մօր, եղբօր եւ այլն. եւ ոչ ոք այլազգ ընթեռնոյր զգրեալսն յառաջնոց՝ աւր, աւրհնութիւն, աւգնել, հաւր, մաւր, եղբաւր եւ այլն։
Իմանաս եւ յոտանաւորէ աստի Շնորհալւոյն ի յիսուս որդին.
Միւսումն երկու՝ միջակ բարեաւք (այսինքն բարեօք), այլումն մի՝ փոքումբք գործովք. այսինքն թէ ըստ նախնեաց նմանաձայնիմն են աւք (այսինքն օք ), եւ ովք։
Սոյնպէս իմա՛ եւ զգրելն նորին Շնորհալւոյ ըստ կարգի այբուբենից.
Աւրհնեամբ ըզմեզ հա՛յր անսկիզբն. այսինքն արտասանելով՝ Օրհնեմք ըզմեզ եւ այլն։ Յայտնի է եւ գրեալն ի Վարս հարանց, զի փոխանակ օ տառի յունաց՝ զոր գրէր երանելին մարկոս աշակերտն սիլովանէի՝ ի հյ. գրի աւ, դնելով ի վերայ զօմեկայ յունաց. որ ի տպ. ուղիղ բացատրութեամբ դնի՝ օ.
Գրեալն աւն (օն) սկսեալ էր գծել. (եւ մինչ լուաւ զձայնն, ոչ կատարեալ էր զաւն (զօն). Վրք. հց. ՟Ժ՟Է։)
Ապա մնայ մեզ զամենայն բառ գրեալ յառաջնոց երկբարբառ ձայնաւորաւս աւ ՝ դնել ի կարգիսընդ այժմու սովորական տառիւս օ։